Cumhuriyet
Bayramı, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet yönetimi ilan etmesi anısına her yıl 29 Ekim günü Türkiye'de ve Kuzey Kıbrıs'ta kutlanan bir millî bayramdır.
Cumhuriyet Bayramı'nın
kutlandığı ülkelerde 28 Ekim öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir
buçuk gün resmî tatildir.
29 Ekimlerde stadyumlarda şenlikler yapılır, akşam ise geleneksel olarak fener alayları düzenlenir.
1925 yılında çıkarılan bir kanunla Cumhuriyet'in ilanı
günü yeni Türk Devleti'nin bayramı ilan edilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, cumhuriyetin onuncu yılı kutlamalarının yapıldığı 29 Ekim 1933 tarihinde verdiği 10. Yıl Nutku'nda, bu günü en büyük bayram olarak nitelendirmiştir.
"Büyük Millet Meclisi" adıyla 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanan halkın temsilcileri, 20 Ocak 1921'de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu adlı
yasayı kabul ederek egemenliğin Türk ulusuna ait olduğunu ilan etmiş ve 1 Kasım
1922'de aldığı kararla saltanatı kaldırmıştı.
Ülke, meclis hükûmeti tarafından yönetilmekteydi.
27 Ekim 1923'te İcra Vekilleri Heyeti'nin istifası ve yerine meclisin güvenini kazanacak yeni bir kabinenin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, yönetim biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet Paşa ile birlikte bir kanun değişikliği tasarısı hazırlayarak 29 Ekim 1923'te Meclis'e sundu. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda yapılan değişikliklerin kabulü ile Cumhuriyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilan edilmiş oldu.
Cumhuriyetin ilanı, Ankara'da 101 pare top atışı ile
duyuruldu ve 29 Ekim gecesi ile 30 Ekim 1923 tarihinde başta Ankara olmak üzere
tüm ülkede bir bayram havasında kutlandı.
Cumhuriyet ilan edildiği sırada henüz 29 Ekim günü bayram ilan edilmemiş, kutlamalar konusunda bir düzenleme yapılmamıştı; 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günündeki şenlikleri halk kendiliğinden organize etti. Ertesi yıl, 26 Ekim 1924 tarihli 986 numaralı kararname ile Cumhuriyet'in ilanının 101 pare top atılarak ve planlanacak özel bir programla kutlanmasına karar verildi. 1924 yılında yapılan kutlamalar, daha sonra yapılacak olan Cumhuriyet’in ilanı kutlamalarının başlangıcı oldu.
2
Şubat 1925'te, Hariciye Vekaleti'nce (Dışişleri Bakanlığı)
düzenlenen bir kanun teklifinde 29 Ekim'in bayram olması önerilmiştir. Bu
teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelendi ve 18 Nisan'da karara
bağlandı; 19 Nisan'da ise teklif TBMM tarafından kabul edildi. 628 sayılı
bu kanun ile 29 Ekim, Cumhuriyet'in milli bir bayram olarak kutlanması resmi
bir hüküm şekline geldi. Cumhuriyetin ilan edildiği gün, 1925'ten itibaren ülke
içinde ve dış temsilciliklerde resmî bir bayram olarak kutlanmaya başladı.
Hükûmet
27 Mayıs 1935'te milli bayramlar hakkında yeni bir düzenleme yaparak ülkede
kutlanan bayramları ve içeriklerini yeniden belirledi. Daha evvel Meşrutiyet'in ilan günü olan Hürriyet Bayramı ile
Saltanatın kaldırılış günü olan Hâkimiyet Bayramı milli
bayramlar arasından kaldırılarak kutlanmasına son verildi. Cumhuriyet'in ilan
edildiği gün 29 Ekim "ulusal bayram" olarak ilan edildi ve
devlet adına yalnız o gün tören yapılması karara bağlandı.
Cumhuriyet'in
ilk yıllarında, Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında yıkılan bir devletin
enkazından genç Türkiye Cumhuriyeti'nin doğduğu vurgusu yapılmıştır.[3] Bu ilk zamanlarda
kutlamalar, günübirlik yapılan törenler şeklindeydi. Aynı gün içinde törenler,
sabah resmikabul ile başlar daha sonra devlet erkanı önünde resmî geçit
düzenlenir ve akşamda fener alayı gerçekleştirilerek program üç kısımda tamamlanmış
olurdu. Ayrıca bayram akşamları şehrin idarecileri ve ileri gelenlerinin
katıldığı "Cumhuriyet Baloları" düzenlendi. Törenlerin
bu yapısı 1933 yılına kadar devam etti.
Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında 1933 yılında gerçekleşen onuncu yıl kutlamalarının ayrı bir yeri ve önemi vardır. 1923'te kurulan Cumhuriyet'in on yıl gibi kısa bir süre içinde gerçekleştirdiği reformların ve ekonomik kalkınmanın halka ve tüm dış dünyaya gösterilmek istenmesi Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına farklı bir anlam yüklenmesine sebep oldu. Onuncu yılda kutlamalar daha önce yapılan bayram kutlamalarından çok daha geniş bir şekilde organize edildi. Hazırlıklar için 11 Haziran 1933 tarihinde TBMM'de görüşülen ve 12 maddeden oluşan 2305 sayılı "Cumhuriyet’in ilanının onuncu Yıl Dönümü Kutlama Kanunu" kabul edildi. Kanunla 10. yıl kutlamalarının üç gün sürmesi ve bu günlerin resmi tatil olması kararlaştırıldı.
Tüm
yurtta, 10. yıl bayram kutlama törenlerinin yapıldığı yerlere "Cumhuriyet
Meydanı" adı verildi ve isim koyma törenleri yapıldı. İsim konma
törenleri sırasında hatıra olarak "Cumhuriyet Anıtı"
veya "Cumhuriyet Taşı" denilen mütevazı anıtlar
yapıldı. Kutlamalar, çok renkli geçti. Mustafa Kemal, Ankara
Cumhuriyet Meydanı'nda Onuncu Yıl Nutku'nu
okudu. Onuncu Yıl Marşı bestelendi
ve marş her yerde okunur oldu. 1934 yılından 1945 yılına kadar yapılan
Cumhuriyet Bayramı kutlamaları bazı değişiklikler dışında 1933 yılında yapılan
Cumhuriyet Bayramı kutlamaları örnek alınarak düzenlendi.